“Khi những lưu dân trở lại” do Thời Mới ấn hành vào năm 1969, nhưng được nhà văn Nguyễn Văn Xuân hoàn tất trước đó 2 năm, khi ông đang nằm trên giường bệnh. Đây là một cuốn sách khá thú vị, và rất được bạn đọc chú ý, bởi lối văn tự nhiên giống như những buổi nói chuyện khơi khơi của nhà văn về đời sống văn học nghệ thuật miền Nam xuyên suốt những giai đoạn thăng trầm của đất nước, và đặc biệt đến nay, nó vẫn còn mang đậm tính thời sự. Ngay từ cái tựa “Văn nghệ miền Nam nhìn từ miền Trung” ở chương mở đầu tập sách, tác giả đã thể hiện rõ, ông muốn trò chuyện với bạn đọc từ góc nhìn nào. Theo ông, đã có một thời ông “không hề chú ý văn chương miền Nam và cứ đinh ninh là nó sẽ chẳng đi đến đâu cả”. Dù hồi nhỏ, ông vẫn theo người trong vùng, đọc cả đống truyện Tàu được dịch sang Việt ngữ của Tín Đức Thư Xã, những tập văn vần Phạm Công Cúc Hoa, Thoại Khanh Châu Tuấn…, cả đến những bộ tiểu thuyết của nhà văn Hồ Biểu Chánh. Thời đó, dưới mắt ông, văn nghệ miền Nam có hai loại: bình dân và trí thức. Bình dân thì thích tụng các loại truyện ba xu, bày bán dọc đường xuống chợ Hội An. Còn trí thức, đa số là những người “retour de France” chỉ viết bằng Pháp ngữ, tối tăm và khó hiểu. Trong khi đó, văn chương miền Bắc hình như rất ít bán. Họa hoằn nhà nào có người đi Hà Nội đem theo về những truyện dịch như Tuyết hồng lệ sử, Vợ tôi, Vợ lẽ yêu của tôi, thơ Á Nam Trần Tuấn Khải và dăm ba cuốn tiểu thuyết nhỏ nhoi, ái tình mơ mộng… mà cả vùng quê ông, chỉ có vài gia đình mới được cái diễm phúc ấy vào khoảng năm 1930. Khi Những Lưu Dân Trở Lại NXB Văn Nghệ 1990 Nguyễn Văn Xuân 120 Trang File PDF-SCAN Link download https://nitro.download/view/B25F49E05798FBD https://drive.google.com/file/d/1BshlmTWrmKtAbsCKmxAJ3JRuZNe7JtR_https://drive.google.com/drive/folders/1yLBzZ1rSQoNjmWeJTZ3WGQHg04L1
