Tục Hay, Lệ Lạ Thăng Long-Hà Nội (NXB Phụ Nữ 2016) - Đỗ Thị Hảo, 639 Trang

Làng Đa Sĩ, khoán ước ghi "Miếu, đình, chùa, viện, điện, sở… của xã phải trồng cây xanh tươi tốt. Nếu trâu bò hoặc người xâm phạm bị bắt được phải phạt 300 đồng tiền cổ". Điều lệ của làng nghề La Nội quy định "Người bán tơ, lụa phải thống nhất giá cả, không được tự ý nâng lên, hạ xuống…". Đó chỉ là hai trong số rất nhiều "Tục hay, Lệ lạ Thăng Long - Hà Nội" như tên gọi của công trình sưu tầm, tuyển dịch gần 700 trang mà Hội Văn nghệ dân gian (VNDG) Hà Nội thực hiện, NXB Phụ nữ ấn hành vào đầu năm 2016. Sách cho cái nhìn bao quát, chọn lọc về những tập tục hay của Hà Nội, không chỉ lý giải phần nào phẩm chất "Tràng An thanh lịch" mà còn gợi mở bao điều cho việc xây dựng con người, môi trường văn hóa Hà Nội hôm nay.
PGS.TS Đỗ Thị Hảo, Chủ tịch Hội VNDG Hà Nội, chủ biên công trình trên cho biết: Lẽ thường chỉ những làng xóm, thôn ấp ở nông thôn thì mới có tục lệ. Nhưng Thăng Long - Hà Nội tuy là kinh đô song cũng là "Kẻ chợ". Ở đó, thôn, làng, phường, phố đan xen cùng nhau tồn tại qua trường kỳ lịch sử. Điều ước, lệ làng ra đời để ràng buộc gắn kết mọi người với nhau, đồng thời để điều hòa mọi vấn đề liên quan đến từng cá nhân, từng cộng đồng… Hiện nay, vùng Hà Nội cũ (khi chưa mở rộng địa giới hành chính) còn lưu giữ gần 200 bản lệ làng bằng chữ Hán, chữ Nôm, trong đó, bản có niên đại xưa nhất là "Tục lệ làng Tương Mai" - lập năm 1732. Sau khi Hà Nội mở rộng địa giới hành chính, chúng ta có thêm những tục lệ thành văn và bất thành văn của mảnh đất Hà Tây. Qua hai phần của cuốn sách là "Những văn bản tục, lệ" và "Tục hay, Lệ lạ lưu truyền trong dân gian", dễ thấy Hà Nội có được một hệ thống quy ước cộng đồng vô cùng đồ sộ, thiết thực đáng ngạc nhiên. Hầu như những gì gây bức xúc hôm nay, từ việc xả rác bừa bãi, "chặt chém", chèo kéo khách, "tiểu đường" đến hủ tục trong việc cưới, việc tang… đều từng được cha ông quy định, điều chỉnh qua hương ước, lệ làng. Rất nhiều nội dung giờ đọc lên còn thấy giật mình, như thể người xưa muốn gửi gắm đến con cháu điều hay, lẽ phải - cái gốc rễ cho cộng đồng vững bền, xã hội yên ổn, đất nước phồn vinh.
Lệ làng Đông Trù, huyện Đông Anh nêu: "Cấm không ai được vứt rác bẩn ra đường và làm nhà xí bên cạnh đường, trâu bò đi trên đường mà phóng uế ra thì phải dọn ngay, ai vi phạm bị phạt từ 1 đến 5 hào". Rồi "Tang lễ là việc đau buồn, thế mà người ta cứ quen thói làm cỗ bàn mời khách như đám hội, thật là trái lễ. Nay làng bỏ thói đó đi…". Làng Đa Sĩ có khoán ước ghi "Cứ 10 năm nếu cây đã to lớn mà thuộc loại cây làm nhà, kèo cột hoặc làm được việc khác thì đốn để làm việc công hoặc bán lấy tiền sung công. Những nhà ở cạnh đấy hoặc bất cứ ai xâm phạm phá hủy cây cối hoặc mầm cây thì phạt 600 đồng tiền cổ". Soi vào thực tế hiện nay, ai bảo đó không phải là vấn đề gìn giữ môi trường văn minh đô thị mà Thủ đô đang ra sức thực hiện! Tục hay, lệ lạ của Thăng Long -Hà Nội không chỉ có hình phạt và sự răn đe, mà còn có những quy định về chăm sóc người già, trẻ em, khuyến học. "Cứ mười năm một lần vào Rằm tháng Giêng biếu cho các cụ từ 70 tuổi trở lên mỗi người một chiếc mũ lụa màu vàng"; "Người nào đến tuổi đi học thì được miễn các việc như tuần phu, điếm phu để tập trung vào việc học hành. Ai gia cảnh nghèo khó nhưng hiếu học làng sẽ trích tiền công để chu cấp" (Lệ thôn Kim Mã). Bên cạnh những tục lệ thành văn hiện còn lưu giữ kể trên thì còn có những tục lệ bất thành văn mà người dân bao đời tự giác thực hiện. Nhiều tục lạ hiếm gặp gắn liền với sự biến thiên của từng vùng đất, nhưng đều có điểm chung là hướng đến sự đồng thuận, yên ổn trong mỗi cộng đồng. Mới hay, "Lệ làng" đâu phải chuyện hôm qua. Nhân tố tốt đẹp ở đâu cũng có, quan trọng là nhìn ra, lan truyền, nhân rộng những yếu tố tích cực. "Tục hay, Lệ lạ Thăng Long - Hà Nội" gợi bao điều hay trong xây dựng hệ giá trị con người hiện đại - việc khó ta đang cùng nhau thực hiện hôm nay, quả là công trình đáng đọc.

• Tục Hay, Lệ Lạ Thăng Long-Hà Nội
• NXB Phụ Nữ 2016
• Đỗ Thị Hảo
• 639 Trang
• File PDF-SCAN

Link download
http://183.91.2.157/opac/wpDetail.aspx?Id=3012
https://drive.google.com/drive/folders/1yLBzZ1rSQoNjmWeJTZ3WGQHg04L1